dodano: 2023-03-24

Szanowni Państwo, Drodzy Uczniowie

W przyszłym roku szkolnym wprowadzimy zajęcia szachowe do szkoły jako przedmiot nauczania. Szachy będą obowiązkowym przedmiotem nauczania od klasy I do III. Program będzie realizowany w trzyletnim cyklu. Zajęcia szachowe będą się odbywać w czasie 2 godzin w tygodniu.

Oto opis innowacji przygotowany przez wicedyrektora szkoły - Tomasza Żaka, nauczyciela oraz instruktora zajęć szachowych.

Szachy w klasach pierwszych – Edukacja przez Szachy w Szkole

Tigran Petrosjan, dziewiąty mistrz świata, powiedział:

„Szachy – pod względem swej formy są grą,

pod względem treści sztuką,

z punktu widzenia trudności opanowania ich – nauką”



1.Oświadczenie Pisemne Parlamentu Europejskiego

Parlament Europejski (...) mając na uwadze, że szachy są grą dostępną dla dzieci z

każdej grupy społecznej, mogą przyczyniać się do osiągnięcia spójności społecznej i

realizacji celów politycznych takich jak integracja społeczna, zwalczanie

dyskryminacji, zmniejszenie wskaźnika przestępczości czy nawet walka z różnymi

rodzajami uzależnień (...), mając na uwadze, że bez względu na wiek dziecka szachy

mogą poprawić jego koncentrację, zwiększyć cierpliwość i wytrwałość, a także

rozwinąć zmysł twórczy, intuicję, pamięć oraz umiejętności analitycznego myślenia i

podejmowania decyzji; mając na uwadze, że gra w szachy uczy też determinacji,

motywacji i sportowego zachowania; wzywa Komisję i państwa członkowskie, by

dążyły do wprowadzenia do systemów oświaty państw członkowskich programu

„Szachy w szkole”...

Oświadczenie Pisemne Parlamentu Europejskiego w sprawie wprowadzenia do systemów oświaty w Unii Europejskiej programu „Szachy w szkole” (PE 0050/2011), 15.03.2012

Gra w szachy jest obecnie coraz bardziej rozpowszechniana wśród uczniów

Naszej Szkoły. Uważana jest za grę „Fair play”, gdyż trudno w niej o oszustwo

podczas rywalizacji. Reguły ustalone w turniejach szachowych dają równe szanse

każdemu, co jest bardzo istotne dla młodych szachistów, rozpoczynających naukę

gry. Jest to bardzo ważny argument, dzięki któremu uczeń nie zniechęca się łatwo, a

wręcz odwrotnie mobilizując się osiąga lepsze wyniki dążąc do sukcesu. Czas

rozgrywek uzależniony jest od czasu narzuconego graczom, a co najważniejsze

każdy z zawodników ma ustawiony taki sam czas do rozstrzygnięcia partii. Gra w

szachy może zapobiegać zachowaniom agresywnym, a szczególnie wśród uczniów

nadpobudliwych mającym problemy z koncentracją. Szachy stosowane jako terapia

mogą przyczynić się do zapobiegania antyspołecznym zachowaniom ucznia,

niwelując złe cechy osobowości. Uczniowie z zaburzeniami emocjonalnymi

mają zazwyczaj niską samoocenę, jednakże podczas rozgrywek dzięki zwycięskim

partiom ich stan może ulec zmianie, zyskując lepszy prestiż w społeczeństwie

szkolnym i rodzinnym.



CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program jest ukierunkowany dla uczniów edukacji wczesnoszkolnej. Ma na celu

wspomaganie kształcenia cech osobowości, charakteru, umiejętności poznawczych.

Rozgrywki szachowe winny mieć formę zabawową, a następnie przeradzać się w

umiejętność nabywania zasad zdrowej rywalizacji. Jest to elementarne

wprowadzenie zasad poruszania się figur (bierek) na szachownicy oraz

samodzielnego poszukiwania taktyki i możliwości dania mata. Ważne jest, aby młodzi

przyszli szachiści potrafili przyjmować sukcesy i porażki współzawodnicząc w mini

rozgrywkach szachowych między sobą. Istotnym celem będzie także współpraca z

uczniami nadpobudliwymi posiadającymi trudności w zachowaniu koncentracji uwagi

,a jednocześnie uczenia ich tolerancji i integracji z rówieśnikami. Program ten może

wspomóc jedną z najważniejszych percepcji, jakie posiada człowiek umiejętność

rozwoju myślenia, a więc ogólnego rozwoju umysłu. Może być pomocny uczniowi w

przyswajaniu programu szkolnego, a także w przejawianiu inicjatywy twórczego

myślenia. Głównym założeniem programu jest wspomaganie edukacji matematycznej

u najmłodszych ukierunkowanie ucznia do rozwoju samodzielnego myślenia podczas

gry w szachy. Pomaganie mu w tworzeniu ustawień taktycznych w celu obrony i

ataku figurami w kierunku przeciwnika . Ważne jest też, aby uczniowie dzięki grze

potrafili akceptować i szanować swoich kolegów i koleżanki z różnych grup

społecznych. A więc nabycie przez nich umiejętności integrowania się niezależnie od

statusu społecznego ucznia. Program ma za zadanie zachęcić do nauki wszystkich

uczniów biorących udział w projekcie. Ważnym elementem całego przedsięwzięcia

będzie angażowanie i zachęcanie uczniów do nowych rozwiązań w

zagospodarowaniu czasu wolnego, a także samokontroli i oceny własnych osiągnięć

prowadzących do sukcesu.

ORGANIZACJA ZAJĘĆ
Zajęcia szachowe odbywać się będą raz w tygodniu ( 2 godz.) w klasach 1a i 1b w

ramach zajęć obowiązkowych. Podczas zajęć dzieci poznawać będą podstawy i

taktykę gry w szachy, a także ukierunkowywane będą na własny sposób myślenia.

Obserwując dzieci przy pracy instruktor będzie mógł stwierdzić, jakie trudności

napotykają, które metody uczniowie łatwiej przyswajają i jakie umiejętności trzeba u

nich rozwijać.

CELE PROGRAMU
Celem edukacji przez szachy jest wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego

rozwoju ucznia. W ramach tego rozwoju zawiera się też cel główny zajęć

szachowych, a mianowicie rozwijanie u dziecka indywidualnego toku myślenia.

Realizacji celu głównego służyć mają cele szczegółowe:

- szanować i nie lekceważyć swojego przeciwnika

- poznać zasady gry w szachy

- przestrzegać zasad gry

- pamiętać, że pierwszy ruch w grze wykonuje biała figura

- znać funkcję figur w grze

- znać ruchy figur na planszy

- umiejętnie korygować własne błędy dążąc do samodoskonalenia

- umiejętnie posługiwać się zegarem

- rozpoznać sytuacje zaszachowania przeciwnika

- posiadać umiejętność matowania

- rozpoznać sytuacji patowej

- umiejętnie przyjąć porażkę przegranej

- mobilizować się po porażce, dążąc do wygranej.

NARZĘDZIA PRACY
Pomoce dydaktyczne:

- karty pracy- szablony z ćwiczeniami

- zestaw do gry w szachy (plansza, figury)

- zegar

-tablica demonstracyjna

-zeszyt początkowego szachisty



WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU
Podstawą realizacji programu jest odpowiednie przygotowanie ucznia zarówno

teoretyczne, jak i praktyczne w zakresie zajęć. Zagwarantowanie godnych warunków

do gry, odpowiedniej atmosfery w trakcie ćwiczeń tak, aby dzieci miały swobodę

ruchów. Śledzenie przez instruktora poczynań uczniów podczas opanowywania

wiedzy podczas zajęć. Aby dobrze zrealizować program ważne jest zapoznanie

uczniów z rysem historycznym szachów jak i zarówno systematyczne wprowadzenie

elementarnych podstaw gry począwszy od nakłaniania uczniów do rozkładania

plansz i ustawiania prawidłowo figur po obu stronach planszy jednocześnie śledząc

nawzajem ze współgraczem, czy prawidłowo zostały one postawione na swoich

miejscach. Każdy zawodnik układa figury po swojej stronie. Ważne jest, aby gracz

rozpoczynał ruch białą figurą. Każdy zawodnik ma być świadomy uczciwej

rywalizacji.



REALIZACJA PROGRAMU
Każde zajęcia będą rozpoczynać się od wprowadzenia dzieci do tematu z użyciem

tablicy demonstracyjnej i magnetycznych figur wraz z diagramami. Należy doceniać

uczniów znających i potrafiących grać w szachy, gdyż będą oni pomocni dla graczy

początkujących. Każde ćwiczenia uczeń wykonywać będzie grupowo i indywidualnie

na diagramach później na własnej szachownicy począwszy od ułożenia figur na

planszy. Nauczyciel będzie nadzorować poprawność ułożenia figur oraz ich

kompletność. Zakończenie zajęć powinno poprzedzać ułożenie figur oraz złożenie

sprzętu. Uczniowie kompletują sprzęt, przekazując go prowadzącemu. W czasie

ćwiczeń z szachami przy stolikach nauczyciel będzie kontrolować prawidłową

postawę dzieci na krzesełkach. Uczniowie mają prawo po zakończonych zajęciach

wymieniać własne opinie i spostrzeżenia dotyczące nabytej wiedzy w obecności

nauczyciela. Uczniowie, którzy prawidłowo wykonali swoje zadania i stosowali

się do zaleceń nauczyciela, uzyskują pochwałę i wyróżnienie w obecności

pozostałych uczestników zajęć. Podczas wszystkich zajęć obowiązkowy będzie

zeszyt szachisty (w kratkę format A4) w którym będziemy notować, zapisywać

wiersze, rymowanki, układać rozsypanki puzzlowe i wklejać wykonane diagramy z

figurami szachowymi.



TREŚCI KSZTAŁCENIA
Semestr 1

Szachowa Kraina - wprowadzenie w magiczny świat szachów.
Pole bitwy - SZACHOWNICA.
Sprawuje rządy – KRÓL.
Niedościgniona w pionie i poziomie – WIEŻA.
Rycerz przekątnych – GONIEC.
Wierna Pani – HETMAN.
Hop i kolejny skok – SKOCZEK.
8-9. Mała armia – PIONKI i ich „magiczne” ruchy. Ustawienie wyjściowe w szachach.

Dajemy SZACHA królowi!
11.W śmiertelnym niebezpieczeństwie- MAT.

Pokojowe zakończenie – REMIS. Pojęcie PATA.
Hokus pokus - wprowadzenie ROSZADY.
14-15. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o szachowym wojsku po I semestrze nauki.

Semestr 2

Hierarchia w królestwie – wartości figur.
Szachy to też sport! Podstawowe zasady szachowej krainy.
18-19. Jak rozpocząć szachowy pojedynek? Pojęcie CENTRUM.

Pierwsza bitwa wg trzech zasad poprawnego debiutu.
21-22. Matujemy ciężkimi figurami – mat dwiema wieżami.

23-24. Mat jedną wieżą. Pojęcie opozycji.

Plan gry – podstawy gry środkowej.
Rozwiązywanie zadań szachowych.
27-28. Pierwszy motyw taktyczny – widełki (podwójne uderzenie).

29-30. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o szachowym wojsku po II semestrze nauki.

Semestr 3

31 - 34. Przypomnienie wiadomości o szachowym wojsku nabytych w pierwszym roku nauki.

35 – 36. Hetman i wieża – król w matowym ataku.

37 – 38. Matowanie hetmanem.

39 – 40. Szachowa bitwa – związanie.

41 – 42. Debiut – jak nie dać się złapać w pułapkę. Mat szewski.

43 – 44. Idziemy na turniej szachowy!

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o szachowym wojsku po III semestrze nauki.
Semestr 4

46 – 47. Notacja szachowa – szachowy zapis pozycji i partii.

Rozgrywanie partii z zapisem szachowym.
49 – 50. Szachowa bitwa – atak z odsłony i szach z odsłony.

51 – 52. Końcówki – pion i wieża przeciwko wieży.

Rozwiązywanie zadań szachowych. Mat i motywy taktyczne.
54 – 55. Końcówki – hetman przeciwko pionkowi.

Gry i zabawy szachowe – różne odmiany szachów.
57-58. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o szachowym wojsku po IV semestrze nauki.

59 – 60. Szachowy teleturniej „1 z 10”. Sprawdzenie wiedzy nabytej podczas dwóch lat nauki gry w szachy.

Główną metodą będzie ukierunkowanie ucznia na samodzielne myślenie, dzięki

któremu posiądzie on umiejętność szukania i zastosowania prawidłowych rozwiązań

podczas rozgrywek. Podstawowym narzędziem do dokonania oceny efektów pracy

ucznia będzie obserwacja przez instruktora podczas zajęć:

umiejętności rywalizacji z graczami –postawa fair play,
umiejętność ułożenia figur na planszy,
samodzielne eliminowanie błędnych posunięć,
zaangażowanie ucznia do zdrowej rywalizacji,
umiejętność zmatowania przeciwnika,
umiejętność posługiwania się zegarem szachowym,
umiejętność myślenia podczas rozgrywanej partii szachowej.
EWALUACJA
Ewaluacja jest badaniem efektów realizowanego programu, pozwalającym na

ulepszanie metod i form pracy. Dzięki temu analizujemy osiągnięte cele i zadania.

Podsumowaniem ewaluacji będzie ocena osiągnięć edukacyjnych uczniów na

zajęciach szachowych. Będzie ona miała formę oceny opisowej na świadectwie.

Przejawem ewaluacji będzie: obserwacja uczniów na zajęciach, analiza postępów

graczy, umiejętne myślenie podczas wykonywanych ruchów na szachownicy.



Oczywiście, Polski Związek Szachowy nie chce wchodzić w kompetencje szkół w

zakresie ich wewnątrzszkolnych systemów oceniania i przyjętych w poszczególnych

placówkach norm formułowania i wystawiania ocen. Zaleca jednak, by ocena

semestralna i końcowo- roczna zawierała element opisu osiągniętych celów lub

braków w ich zakresie. Oczywiście, przy każdej ocenie - a przy ocenie na zajęciach

szachowych – należy wziąć pod uwagę indywidualne możliwości i predyspozycje

ucznia. Wymiar sportowy jest tu drugorzędny, najważniejszy jest harmonijny rozwój

ogólny dziecka, w tym społeczny.

oprac. Tomasz Żak